Sąd polubowny

Podział majątku wspólnego przy zgodności współwłaścicieli najczęściej jest dokonywany w formie umowy. Zazwyczaj jest to najlepsze rozwiązanie, ale należy pamiętać, że umowa jest wzruszalna i nie daje takiej pewności jak orzeczenie sądu. Strony umowy mogą ją podważać powołując się na wady oświadczenia woli. Wierzyciele dłużnika będącego stroną takiej umowy mogą ją zaskarżyć do sądu skargą pauliańską. Ryzyko takie zachodzi przede wszystkim w przypadku nierównego podziału majątku. Dlatego współwłaściciele zgodni co do zasadności nierównego podziału majątku powinni rozważyć postępowanie przed sądem polubownym.

1 Sąd polubowny jest sądem prywatnym ale jego orzeczenia mają moc sądu powszechnego.

2 Sąd polubowny rozpatruje sprawy w których wszystkie strony zgodziły się na jego właściwość.

3 Postępowanie przed sądem polubownym jest mniej sformalizowane, szybsze i tańsze.

4 Sąd polubowny przy orzekaniu kładzie większy naciska na wolę stron.

5 Wyrok sądu polubownego ma moc prawną po uznaniu go przez sąd powszechny.

Sąd polubowny ma charakter sądu prywatnego, którego orzeczenia mają moc orzeczeń sądu powszechnego. Oczywiście utworzenie takiego sądu jest obwarowane wieloma wymogami ustawowymi, ale istnieje już tak dużo sądów polubownych, że strony z łatwością znajdą sąd, który sprawnie i szybko rozpatrzy ich sprawę. Dobrą renomę ma na przykład Sąd Polubowny przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Warszawie. 

Zgodnie z art. 1157 Kodeksu Postępowania Cywilnego przedmiotem postępowania przed sądem polubownym mogą być spory o prawa majątkowe, z wyjątkiem spraw o alimenty oraz spory o prawa niemajątkowe, jeżeli mogą one być przedmiotem ugody sądowej. Oznacza to, że nic nie stoi na przeszkodzie by sprawę podziału majątku wspólnego przekazać wybranemu przez strony sądowi polubownemu. W tym celu strony (współwłaściciele) muszą sporządzić na piśmie zapis na sąd polubowny. Zapis taki zazwyczaj jest jedną z klauzul w umowie zasadniczej (np. w umowie o dzieło). Ponieważ współwłasność a w szczególności wspólność małżeńska nie wynika z umowy, zapis na sąd polubowny wymaga zawarcia odrębnej umowy w przedmiocie ustanowienia właściwości sądu. 

Według art. 1184 § 1 KPC, jeżeli przepis ustawy nie stanowi inaczej, strony mogą uzgodnić zasady i sposób postępowania przed sądem polubownym. W braku odmiennego uzgodnienia stron, sąd polubowny może, z zastrzeżeniem przepisów ustawy, prowadzić postępowanie w taki sposób, jaki uzna za właściwy. Sąd polubowny nie jest związany przepisami o postępowaniu przed sądem powszechnym. W większości przypadków postanowienia Kodeksu Postępowania Cywilnego dotyczące postępowania przed sądem polubownym mają charakter względnie obowiązujący. Z uwagi na niepaństwowy charakter tego sądu ustawodawca decydujące znaczenie przyznaje woli stron. Ma to kolosalne znaczenie w sytuacji gdy strony są zgodne co do zasadności nierównego podziału majątku, choć możliwości dowodowe są w tym zakresie ograniczone. Ze względu na upływ czasu często trudno jest udowodnić, że poszczególne składniki majątku weszły do majątku odrębnego lub że z majątku odrębnego jeden ze współwłaścicieli poczynił nakłady na majątek wspólny. Jeśli współwłaściciele zgodnie potwierdzą daną okoliczność, w sądzie polubownym takie oświadczenia będą miały większą moc niż w sądzie powszechnym.

Wyrok wydany przed sądem polubownym uzyskuje moc prawną na równi z wyrokiem sądu powszechnego w wyniku uznania go przez sąd powszechny. O uznaniu albo stwierdzeniu wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed tym sądem zawartej sąd orzeka na wniosek strony. Do wniosku strona jest obowiązana załączyć oryginał lub poświadczony przez sąd polubowny odpis jego wyroku lub ugody przed nim zawartej, jak również oryginał zapisu na sąd polubowny lub urzędowo poświadczony jego odpis.

Podkreślić należy, że rozpoznając wniosek o nadanie klauzuli wykonalności sąd nie prowadzi normalnego postępowania dowodowego. Nie bada ani zasadności rozstrzygnięcia, ani procedur dotyczących przebiegu postępowania polubownego. Zwrócić należy uwagę na art. 1214. § 3. Kodeksu Postępowania Cywilnego, mówiący, że sąd odmawia uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, jeżeli m.in: uznanie lub wykonanie wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego). Zapis ten stanowi zabezpieczenie przed sytuacjami gdy rozstrzygnięcia dotyczące stron na pozór mających sprzeczne interesy w rzeczywistości mają na celu obejście prawa lub pokrzywdzenie osoby trzeciej. Dlatego oświadczanie współwłaścicieli o zasadności orzeczenia nierównych udziałów w majątku wspólnym powinny być zgodne z prawdą.