Podział majątku wspólnego kojarzy się ze sporem, najczęściej sądowym. Wynika to po części z faktu, iż jest on zazwyczaj konsekwencją rozwodu. Niemniej w niektórych przypadkach szybsze, tańsze i co ważne korzystne dla interesu stron jest dokonanie zgodnego podziału majątku wspólnego. Wbrew obiegowej opinii nie jest do tego potrzebne angażowanie sądu ani notariusza. Z dzisiejszego artykułu dowiesz się o zasadach rządzących umownym podziałem majątku wspólnego.
• dla skutecznego podziału majątku wspólnego wystarczy umowa
• forma umowy jest uzależniona od rodzaju dzielonego majątku
• zakres majątkowy umowy ustalają strony
• treść umowy powinna wyczerpywać roszczenia związane z dzielonym majątkiem
• udziały muszą być równe choć wycena może być subiektywna
• umowa jest wzruszalna przez wierzycieli
Majątek wspólny może być skutecznie podzielony przez zawarcie umowy. Podział taki jest możliwy w sytuacji, gdy współuprawnieni są zgodni co do konieczności oraz sposobu dokonania podziału. Podkreślić przy tym należy, że w przypadku wspólności małżeńskiej, umowa taka musi być zawarta po ustanowieniu rozdzielności majątkowej, gdyż zawarta w czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej jest nieważna.
Umowa dokonująca podziału majątku wspólnego może być zawarta w dowolnej formie. Co prawda w przypadku dzielenia własności nieruchomości, konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego, ale wynika to z przepisów dotyczących formy prawnej umów przenoszących własność nieruchomości, a nie rygorów umownego podziału majątku. Forma aktu notarialnego dotyczy również sytuacji, gdy w skład dzielonego majątku wchodzi spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
Umowny podział majątku wspólnego może, ale nie musi dotyczyć całego majątku. Jeżeli treść umowy została ograniczona do części majątku wspólnego, podział pozostałych przedmiotów może nastąpić w drodze zawarcia kolejnej umowy. W związku z tym współuprawnieni mogą w formie notarialnej podzielić nieruchomość, a resztę majątku podzielić w formie pisemnej. Może to mieć wpływ m.in. na koszt podziału.
O ile umowa w przedmiocie podziału majątku wspólnego nie musi obejmować całego majątku wspólnego, o tyle powinna zawierać wszystkie postanowienia istotne dla części majątku którego współwłasność jest znoszona. Powinna określać sposób podziału, zawierać oświadczenia o przeniesieniu udziałów lub postanowienia dotyczące spłat i dopłat oraz terminów ich uiszczenia. W treści umowy powinny znaleźć się postanowienia dotyczące rozliczenia nakładów i wydatków poczynionych w czasie trwania wspólności majątkowej z majątku wspólnego na majątki osobiste oraz z majątków osobistych na majątek wspólny. Powinna także objąć rozliczenia pobranych pożytków i przychodów, jak również nakładów i wydatków poczynionych w okresie od ustania wspólności do chwili dokonania podziału.
Co ważne, warunkiem dopuszczającym możliwość umownego podziału majątku wspólnego jest ustalenie równych udziałów w majątku objętym wcześniej wspólnością. Zasada ta utrudnia ukrycie majątku przed wierzycielami jednej ze stron umowy. Co prawda możliwe jest dokonanie podziału majątku wspólnego w taki sposób, że jedna ze stron otrzyma cały majątek lub przeważającą jego część, bez konieczności ponoszenia spłat i dopłat, ale będzie to wynikało z darowizny udziału w majątku wspólnym lub udziałów w poszczególnych przedmiotach wchodzących w jego skład. Darowizna, jako czynność prawna nieodpłatna, stanowi znaczne ułatwienie dla wierzycieli w zakresie możliwości dochodzenia przez nich ewentualnych roszczeń.
Złagodzeniem powyższego rygoru jest fakt, że w zakresie ustalenia wartości poszczególnych przedmiotów strony umowy nie są związane żadnymi zasadami i wytycznymi. Mogą określić wartość składników majątku na podstawie kryteriów subiektywnych, nawet emocjonalnych. Okoliczność ta może służyć jako sposób na obejście rygoru równych udziałów.
Niewątpliwą wadą umownego podziału majątku wspólnego może być potencjalne uprawnienie do skorzystania ze skargi paulińskiej przez wierzycieli, których interesy zostały naruszone przez sposób dokonania podziału. Dlatego umowa taka powinna być szczególnie starannie skonstruowana.